تئوری رفتار برنامه ریزی شده
2-4-1-نظریه عمل استدلالی[1]
نظریه عمل استدلالی در شرایطی کاربرد دارد که کنترل ارادی قابلتوجهی بر روی رفتار وجود داشته باشد، به عبارت دیگر موفقیت نظریه عمل استدلالی به میزان کنترل ارادی بر روی رفتار بستگی دارد. در حالی که وقتی میزان کنترل ارادی بر روی یک رفتار کاهش یابد، یعنی فرد علیرغم قصد رفتاری توانایی انجام آن را نداشته باشد، کاربرد این مدل چندان زیاد نیست.
2-4-2-نظریه رفتار برنامهریزی شده
آیژن و همکارانش با مشاهده این اختلاف الگوی جدیدی را پایهگذاری کردند و آن را نظریه رفتار برنامهریزی شده نام نهادند. در این نظریه عامل سومی در کنار دو عامل ذکر شده در نظریه عمل استدلالی مطرح است که به آن کنترل درکشده گفته میشود.
در شرایطی که قصد رفتاری برای انجام کاری کافی باشد و یا اینکه کنترل ارادی بر روی رفتاری بالا باشد، از قدرت این عامل سوم کاسته میشود ( یعنی سازههای مدل عمل استدلالی).
وقتی نگرش و هنجارهای ذهنی ثابت باشند، آسانی یا مشکلی انجام یک رفتار بر روی قصد آن رفتار اثر قوی خواهد گذاشت. وزن های نسبی این سه سازه در جوامع مختلف و رفتارهای مختلف متفاوت است. در این الگو بیان میشود که انجام یک رفتار با دو عامل همراه باهم ارتباط دارد: انگیزه( قصد رفتاری)، و توانایی( کنترل رفتاری). آیژن نظریه خود را چنین بیان کرد: فردی که درک بالایی از کنترل بر روی رفتار خود را دارد، و قصد انجام آن رفتار نیز در او وجود دارد به احتمال فراوان آن کار را انجام خواهد داد.
کنترل درکشده به وجود یا فقدان تسهیلکنندهها یا موانع انجام یک رفتار، یا تواندرکشده بستگی دارد. در حضور میزان بالای باورهای کنترلی درباره وجود تسهیلکنندهها برای یک رفتار، توان درکشده فرد بر روی رفتار بالا میرود. اندازه سازه سوم ( کنترل رفتاری درکشده) نیز با دو روش مستقیم و غیر مستقیم اندازهگیری میشود. در نوع مستقیم، اندازه کلی کنترل درکشده بر روی رفتار( با مقیاسهای معنایی مانند به اندازه خودم . . . نه به اندازه خودم) اندازه گیری میشود. در اندازهگیری نوع غیرمستفیم، با اندازهگیری دو جزئ مجزا: احتمال درکشده وجود هر وضعیت کمکی یا تحمیلی( با مقیاس یکقطبی هفت درجهای) و اثر درکشده هر وضعیت در ایجاد آسانی یا سختی انجام رفتار( با مقیاس دوقطبی هفت درجهای)، انجام میشود.
در نظریه رفتار برنامهریزی شده سه باور وجود دارد که عبارتند از:
- باورهای رفتاری[2]: حاصل نگرش فرد نسبت به یک رفتار است.
- باورهای هنجاری[3]:حاصل هنجارهای ذهنی فرد است.
- باورهای کنترلی[4]:حاصل کنترل رفتاری درکشده است.
[1] -Theory of Reasoned Action
[2] – 
behavioral beliefs
[3] – normative beliefs
[4] – control beliefs